Türkiye Büyük Bir Sırdı Bilinsin İstedim…

Hayatımı kısaca anlatmak bana şimdi çok hoş geliyor. Şöyle başlayalım o zaman: “Bir varmış bir yokmuş”. Geri gidiyoruz 78-79 sene evveline, Cumhuriyet ilan edileli daha üç dört sene olmuş. Ekrem Reşit ve Cemal Reşit ailemin en yakın dostları imiş. Onlar o sırada “Lüküs Hayat” diye bir operet yazıyorlarmış. Hani “Şişli’de bir apartman!”… O biraz bizim apartmana kinayedir, yani o benim doğduğum apartman. Hem ailemin çok yakın dostları, hem de alay ediyorlar sözüm ona annem ve babamla. Babam ve annem Paris’te hep onlarla birlikte olmuşlar, birlikte operetlere filan gitmişler.  Babam bankacı, staj yapmış Paris’te, sonra geri gelmiş.  Çok hoş böyle cumhuriyetin yeni çocukları onlar…

Gelelim öteki tarafa, ben ikinci kız olarak doğuyorum, bir Arap ailesine… Kıyamet kopuyor. Annem üzüntüden bayılıyor kızım oldu diye. İsim bulamıyorlar bana. Ben ikinci kız olarak atılıyorum oraya. Annem baygın. Büyükbabam geliyor, annemin babası, Şeyh İslamoğlu. Almanya’da yaşamış, çocuklarını orada okutmuş. Kastamonulu bir milletvekili. “İkinci kız. Napacağız şimdi?” demişler. “Kuran-ı Kerim getirin” demiş. Gelmiş, açılmış, büyükbabam elini Betül ismi üstüne koymuş. Demiş ki “Meryem Betül” Yani Meryem Ana’nın sıfatları demek. Babamın annesi gelmiş hemen, hani dizilerde olur ya, öyle hemen. Demiş ki “Ne olacak Arapça bilmeyen insanların çocuğuna böyle isim. Hem bu kız ilelebet bakire mi kalacak, hiç evlenmeyecek mi? Ne o öyle Meryem” “Olmadı Fatma Betül koyalım bari” demişler ve beni kurtarmışlar. Yani ben ismi ancak birkaç gün sonra konulabilen bir çocuk oluyorum. Cumhuriyet henüz yeni. Dolayısı ile şöyle bir şeyi en baştan kabul edelim. Cumhuriyetin başında, eski ve yeni, ikisi birlikte, çok kuvvetli bir şekilde gidiyorlar. Sonra, yeni, eskinin üzerine çıkıyor.

Dilim Atatürk’ün Ekmeğiyle Açıldı

Ben dilsiz doğmuşum. Beş yaşıma kadar konuşmamışım. Sebepleri çeşitli… Sebeplerden bir tanesi Osmanlı… Sol elimle yazıyormuşum. Sol el kötüdür ya, çok dayak atmışlar bana. Beynimde bir merkezi çökertmişler dövmekten. Bu bir… Bazı doktorlara nazaran ise aile içinde çok çeşitli dil konuşuluyormuş. Dadımız İsviçreli, annem onunla Almanca konuşuyor. Babam Fransızca konuşuyor, evde büyükannem var Farsça konuşuyor, Fransızca konuşuyor, büyükbabam Türkçe konuşuyor, Almanca konuşuyor. Ben şaşırmışım. Üstüne üstlük bir de Ermeni dadı da var evde. Fıttırmışım dediler…

Peki, beni kim kurtarıyor? Atatürk! Atatürk yemeğe geliyor. Hemen bizim zenci kalfa, “Hakanın ekmeği yedirilecek” diyor, “Çocuğun dili açılır.” Hakan yok ama Atatürk var. Atatürk’ün ekmeğini çalıyorlar. Düşünün adam ne kadar şaşırmıştır. Sonra zorla bana yedirmişler, zavallı solak Betül’e… Ama dilim açılmış. Atatürk’ün ekmeğiyle. Bir daha da susmadım zaten.

O günlere dair hatırladığım başka neler var? Bir gün devrin önemli siyasetçilerinden Hacı Adil Bey, -ki eniştemizdi-, o geldi. Ben sanırım bir yerde oynuyorum, O büyük amcamla balkonda konuşuyor. “Yahu bundan böyle cumartesi pazar tatilmiş.” “Ne?” “Evet”. “Bundan sonra perşembe cuma yok, cumartesi pazar tatil var.” “Nasıl olacak?” “Alışacağız efendim, alışacağız.” Bunu iyi hatırlıyorum…

Sonra Soyadını hatırlıyorum. Soyadı alınacak dendi. Masaların üstüne lügatler açıldı, isim aranıyor. Babamın işi kolaydı. Zaten ‘Mardinli zade’ diye tanındığı için Mardini diye gönderiyor. Atatürk de diyor ki, “Onlar ‘i’ yi kaldırsınlar. Mardin’i bütünüyle alsınlar.” İşte Mardin ensemizde böyle kaldı. Şimdi çok gururluyuz tabi.

Şimdi ben Beş yaşında falan “be, bu” diyince büyük bir sevinç oluyor evde. Ekmeği de yemişim içleri rahat. Doktora götürmek falan diye bir şey yok. İşte bakın bu öteki taraf. Bir de Cumhuriyet tarafı var, o da babamın… Babam ısrar etmiş bir doktora götürsek diye doktor da benimle uzun uzun konuşmuş. O bana bir şeyler anlatmış ben anlamamışım. Fakat adam sonunda demiş ki “Bir zeka pırıltısı var.  Çocuk aptal değil. Bekleyelim” demiş. Adam aslında haklı çıkmış.

Ben konuşunca bilin bakalım ne yapmışım. Fransızca konuşmuşum. Evde panik olmuş. Demişler “Bu başka türlü bir şey. Nedir bu?”  “Hemen” demiş büyükbabam, turşucu olan, kafası işleyen… “Bir okula koyalım, derhal Türkçeye dönsün” demiş. Altı yaşımda okula girdim. Hatırladığım, okuyamama, söyleyememe… Bana bir ‘ay’ gösteriliyordu ama söyleyemiyordum ki… Büyük bir şans eseri, benim şansım öğretmenimim şanssızlığı… Öğretmenimin bir yıl önce çocuğu tifodan ölmüş. Kadın bir benzerlik gördü bende, ağlayarak bana sarıldı ve beni bir yerde evlat edindi. Onunla hayatım değişti. Bana zorla ‘ay’ dedirtti.

Ben De Türkiye’yi Kurtaracağım…

 Şimdi şöyle bir şey çıkıyor; devrim mevrim, severek ise oluyor. Biz çok severek girdik. Ben altı yaşında konuşmaya başladığımda, “Türküm, doğruyum” diye sabah vücudumuza bir enerji giriyordu 40 dakika yol yapmış gibi. Tutana aşk olsun. Böyle çıkıyorduk. “Ben! Ben de Türkiye’yi kurtaracağım”, “Ben senden daha iyi kurtaracağım.” Hep bu hava. Eve dönüyorduk. Evde de aynı hava devam ediyordu. Yani hiçbir yerde bir takıntı yok, ailemizde herkesin başı açık herkes namaz kılıyor. Herkes normal bir hayat yaşıyor camiye gidiyor, ramazanda oruç da tutuyor. Ama radyo dinlemeye çalışıyoruz. Başka lisanların kitaplarını okumaya çalışıyoruz.

Bizim belki en büyük şanslarımızdan biri Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel’di. Klasikleri tercüme ettirmişti. Klasikleri okuyorduk ben 8 yaşımda falan Plato’yu okudum. Böyle bir genel bilgiden de doluyorsunuz. Okul bitti. Koleje girdiğimizin ikinci yılında babam banka müdürü olarak Mısır’a tayin edildi. O dönem harp çıkmış, kıyamet kopuyor. Babam beni seven arkamdan gelir dedi. Altı ay sonra annem bizi üç çocuğu toparladı. Görüyorsunuz her şeye rağmen gene o gelenek var. Hep beraber Mısır’a gittik.

Mısır’a gittiğimiz zaman her akşam bombalar atılıyor, kıyamet kopuyor. Beni bir İngiliz okuluna koydular. O İngiliz okulunda İngilizcem ilerledi. Birkaç şeyi anladım ben; Mısır İngilizlerin müstemlekesiydi. Ben “Müstemleke”nin ne olduğunu anladım. Savaşın ne olduğunu anladım. Türkiye’de yoktu bunlar. Ben birçok şeyi orada şahsen gördüm. Atatürk çocuğu olarak öğrenmeye açım ya,  daha çok bakıyordum her şeye. O bombardımanlarda ceset de gördüm, çok kötü günler geçirdik. On iki on üç yaşımda döndük İstanbul’a, koleje devam ettik. Her sene Mısır’a gidiyoruz. Babamla oluyoruz. Böyle, Mısır’la İstanbul arasında babamın yanına gidip gelirken benim İngilizcem çok ilerledi.

Bizim Evdeki Felaket

Bir iki kural edindim. Bir tanesi -çok şaşıracaksınız tabi-  iyi konuşma. “İyi konuşmam lazım” dedim. Konuşmanın önemini gördüm. İkna etmenin önemini gördüm. Daha o yaşta. Çünkü Ailenin kaideleri o kadar sertti ki, onları müzakereyle lehime çevirme meselesi çok önemliydi. Dolayısıyla ikna ve konuşma kuralımın içinde İngilizcemin ana dil kadar kuvvetli olması Türkiye’nin dışarıda tanıtımında -bakın on dört yaşımdayım-  bana yardımcı olur kararına vardım. Çok çalışkandım. Tahmin ediyorsunuz. Her yere maydanoz olurdum. Münazara diye tartışmalı programları vardı kolejin, onların hepsinde vardım. O kulübün başkanıydım gayet tabi. Çünkü benim kuralım o, onu yapmaya mecburum. Ama neden mecburum o da belli değil, beni bir şey itiyordu ona.

Kolejin son sınıfına geldiğimde ablam bir buçuk ay içinde öldü, birdenbire. Öksürüyordu, eve gitti, röntgenler yoluyla verem teşhisi kondu. Sanatoryum o zaman var, antibiyotik olarak da penisilin yeni çıkmış onu getirttiler babama, olmadı. Adada bir ev tuttuk yanlış yerdeymiş, rüzgâra maruz kalmış.  Haziranın altısında hastalandı, ablamı ağustos ayında kaybettik. Ablamı kaybettiğimiz zaman Hiroşima’da bomba patladı. Bizim için ha Hiroşima, ha bizim evdeki felaket.

Okumak İçin Babamı Zor İkna Ettim

O zamanlar bir felaket daha yaşandı. On beş gün sonraydı, annem odama geldi. “Hayrola annecim?” “Sen” dedi, “artık okula gidemezsin”. “Anlamadım”, dedim. “Lise sondayım, ne demek?” “Yok”, dedi, “Gidemezsin çünkü sen şimdi bizim tek kızımız kaldın. Baban diyor ki” –hala bilmiyorum babam mı diyordu- “O bizim tek kızımız kaldı artık yanımızda kalacak her gün bakacağız ne yiyor ne içiyor.”…

Bu olamaz, babamı ikna etmeliyim. İyi konuşmam lazım diyordum, münazaralara katılıyordum dediydim ya, konu ikna… Gece saat sekizde başladı müzakere. Annem götürüyor, geri getiriyor, götürüyor, geri getiriyor. Biliyorsunuz şunlar var iknada: Baktınız ikna edemiyorsunuz, nerden ikna edebilirim diye aranıyorsunuz. Bir yer buluyorsunuz. Daha doğrusu kapının içinde bir yere ayağını ucunu koyuyorsun “kımtırak!” deniyor ona onu sokacaksın açmak için. Baktım ki mesele okul değil, mesele benim her gün görülmem. Çünkü yatılıyım.“Ben her gün mektebe gündüzleri giderim, geceleri eve gelirim. Her gece sütümü balla içerim, sabah da beni tartarsınız. Bana bir otomobil tutarsınız. Taksi. Birkaç kişiyle beraber, parayı bölüşürüz. Beni her gün götürür, geri getirir. Kimse beni görmez, ben de kimseyi görmem. Okula giderim gelirim” “Ha!”, demiş babam, “Bu olabilir.”

Evlilik …

İkna edildiler ve ben okula gittim. Okulu bitirdim. İkinci büyük şey başlıyor şimdi. Psikiyatri okumak istiyorum. Beş yıl tıp, iki sene… Yedi sene. Amerika’da bir okul buldum kendime. Bak bak bak. O zaman bilgisayar yok. Oradan buradan, konuşa konuşa buldum. Gideceğim ama nasıl gideceğim? İkinci büyük patırtı başladı.  Orda ikna olmadılar. “Sen bizim yanımızda olacaksın.” dediler.  “Tamam, mühim değil, hukuk yaparım”. dedim. Bakar mısınız? Psikiyatriden hukuka geçtim. Büyük amcam çok büyük bir profesör ordinaryüs, hukukçu. Toprak hukukunu yazan adam. O bile telefon açmış, -demişki bu kızın gözünde bir ışıltı var galiba zeki, amcam da aynı şekilde- demiş ki “Betül’ de bir şey var. Bunu hukuka alalım, avukat yapalım.” Babam dedi ki “Katiyen”, bana geldi “Bunu” dedi “unutacaksın. Erkeğin bacağı bacağının yanına gelemez. Bu kadar bitti.” Yalnız kadınlardan da üniversite yok. Bakın, o devreye kadar ne kadar da cumhuriyetçi bir adam, fakat orda ailenin kuralı devreye giriyor. Bitiyor. Tekrar Düşündüm taşındım, neye izin verebilirler, tüm kızların gittiği bir okula. O da Akşam Kız Sanat. Yemek, içmek, biçki, çiçek, ne varsa. Oraya gidebilir miyim? A tabi. 4 yıl fevkalade yemek yaparım, fevkalade çiçek yaparım, ayakkabı yaparım hiç mesele değil yaparım. Ha! Neye yaradı bu? Şimdi geleceğim ona. Kariyerde…  

Bu arada tabi her iyi Türk kadını gibi evlendim. Kocamla pazarlık yaptım. “Biz evleneceğiz ama üniversiteye gideceğim.”  Yok, dedi, nerden çıktı böyle bir şey? Eve geleceğim, yemek pişireceksin.” Gitti. “Dur bakalım” dedim. “Belki yumuşar?” dedim ama yok, yumuşamadı. Çocuğum oldu.

İlk Maaş Yerine Çin Vazosu!

Bir hanımefendinin çıkardığı bir kültür sanat dergisi vardı. Benim İngilizcem de iyi. Bana dedi ki “Bir şeyler yazar mısın?” “Tabi”, dedim. “Mesela” dedi “Picasso”. Yazıyorum para vermiyor. Aradan birkaç sene geçiyor, dergi otuz sayfaysa ben yirmi beş sayfasını yazıyorum, kadın para vermiyor. Dolayısıyla ben amatör kalıyorum. Ailede akıllı bir amcam var yeni vefat etti. Ona gittim dedim ki “Ben nasıl yapacağım bu durumu?” “Kadına git de ki iki- üç lira ver ama ben para almış olayım senden ki ben artık profesyonel olayım.”

Kadıncağıza gittim kadın “estağfurullah!” diyor bana devamlı. Halbuki bu işte bilmem gereken bir şeydi.  Durmadan “estağfurullah!” diyor. “Ben nasıl sana para verebilirim?”  nasıl olabilir. Yahu bu kadın beni ne olarak görüyor?  Öyle bir görüyor ki kadın, ben para alamam, ben başka bir dünyanın kadınıyım. Gözümde bir ışıltı var ama o ışıltıya para verilmiyor. Bana antika bir Çin vazosu verdi. Salonumun tam ortasında duruyor, çünkü onunla başladım. Ben onu aldım, artık çıldırdım.

Bir de Mısır’daki malımıza hanedandan olduğumuz için el kondu. Yani Mısır’dan da para gelmiyor. Kocama gittim ve dedim ki ben çalışacağım ve para alacağım, evin parasına yardımcı olacağım, çünkü artık benim gelirim kalmadı. Biraz güç oldu ama ikna oldu. Ben –burası çok mühim- bir akşam altıda Tercüman gazetesinin sahibi ve yazı işleri müdürü ile tanışmak üzere bir küçük resepsiyona geldim. 40 kişi var da onlar da var. Ben de geldim.

Yazı İşleri Müdürünün yanına gittim, dedim ki “Çalışmak istiyorum ben efendim.” “Ne yaptınız en son?”, dedi. “Falan dergide iki senedir yazıyorum, Garcia Lorka’nın hayatı üzerine bir derleme yaptım!”  dedim. Bunun üzerine İspanyolca Garcia Lorka’nın şiirini okumaya başladı. Ben de adamın gözünün içine baktım aynı şekilde Melih Cevdet Bey’in tercümesiyle aynı şekilde cevap verdim. “Yarın saat ikide işe başlayın.” dedi. Adamın ödü patladı.

Kariyerimi Şaşırtarak Elde Ettim…

Şimdi anladım ki şaşırtmanız lazım. Kariyerimdeki asıl büyük başarım şaşırtmadan gelmiştir. Ben insanları şaşırtırım. Hiç beklemedikleri bir şey yaparım. Yaratıveririm bir şey, şaşırtırım.

Onlar da o kadar şaşırdılar ki… Bir hafta sonra Tercüman gazetesinde bana bir sayfa verdiler. Ben de yazı işleri müdürlerinden biri oldum. Sayfa çizmesini bile bilmiyorum. Hemen biri geldi, “Ben size öğretirim.” dedi. Öğretti, anladım bu işi. Başladım. Para yetmedi. Dediler ki “Hafta sonu çizgi romanlarımız var onları tercüme eder misiniz?” “Ederim!” dedim. Ondan da para aldım. Ben birdenbire cumartesi pazar dahil gazeteci oldum.

Evlenirim Ama Beni Üniversiteye Gönder…

Evvela kocamı boşadım. Bitti çünkü çalışıyorum vakit yok. Her şeye rağmen adam eski. Böyle bir şeye tahammül yok.  Bitti! Tercüman’da birkaç sene çalıştıktan sonra Amerikalılarla çalıştım. Onlarla yapamadım tekrar gazeteci oldum. Yeni Sabah’ta çalıştım. İkinci kocam Haldun Dormen ile evlendim. Ona da dedim ki seninle evlenirim ama beni üniversiteye gönder. “Sen evvela tiyatroya gel” dedi. E tiyatrocu adam, tiyatrosu var, oyuncuları var, hakikaten ben nerdeyim? Dolayısıyla bir taraftan gazetede çalıştım bir taraftan tiyatroya yardım ettim tercümeler yaptım. Yani filmde, tiyatroda ve gazetede çalışıyorum. Dolayısıyla gazetecileri, tiyatrocuları, reklamcıları, sinemacıları tanıyorum. İnanılmaz bir çevre oluşturmaya başladım.

1964 senesinde benim evime her zaman gelen bir oyun yazarı, Turgut Özakman vardı. Bana “TRT’de de çalışır mısın?” dedi. “O da ne?” dedim ben. “Yeni kuruldu.” dedi “Türkiye Radyo Televizyon.” “Ne yapıyorsun?” dedim, “Ben”, dedi, “Oranın programının başındayım”. “Ne diyorsun!” dedim “Sen oyun yazmıyor muydun?”  “Onu da yaparım onu da yaparım!” dedi. Peki dedim ve beni TRT’ye aldılar. Haldun çok istedi çünkü biliyordu benim bu çırpınmamı. Üç sene radyoda çalıştım ve üç sene sonunda TRT beni BBC’e göndermeye karar verdi. Televizyon açılıyor dedi.

Ben oraya gitmeden Haldun ile boşandık. Aynı vaziyet yine. Ya çalışacaksın ya evli kalacaksın.  Ama hala çok iyi dostumdur o benim. İkinci çocuğumun babasıdır. Hatta bir telefonda ben Haldun’ a demişim ki “Ben tepeden tırnağa çiçek açmış bir ağacım patlayacağım.” “Allah Allah! Birini mi sevdi acaba?” demiş Haldun. O kadar anlamıyor ki başka yerdeyim.

40 Yaşında Kendi İşimi Kurdum

TRT’ de Londra’dan sonra Ankara’da oturdum televizyonu beraber kurduk, ben oyun bölümünü kurdum orda çalıştık. Sonra dedim ki “Çocuklarım İstanbul’da beyefendi. İstanbul televizyonu açılmıyor ben gidiyorum!” Kırk yaşındaydım İstanbul’ a geldim işim yok gücüm yok babama gittim.  Dedim ki “Baba bana iki ay kadar para verebilir misin?” Senelerdir böyle bir şeyle hiç karşılaşmamış. “Bir iş kurmayı düşünüyorum” dedim. “O zamana kadar bana para verebilir misin?” dedim. “Peki!” dedi.

Düşündüm taşındım. Reklam şirketi kurmaya karar verdim. Akbank’a gidip yönetim kurulu başkanına dedim ki “Ben reklam yapmak istiyorum.” Bana “Onu bırak da ben bir şey söyleyeceğim üç bin beş yüz kişi var burada çalışan, ben bir şey söylediğim zaman ağlamaya başlıyorlar, onlar söylese benim vaktim yok. Sen çalışanlarla konuş, onların dertlerini bana getir, ben de onlara kızdığımda sen onlara götür.” “Bu ne bu” dedim ben. “Bilmiyorum böyle bir şey işte ihtiyacım var, para da vereceğim” dedi. “Yukarı çık Genel Sekreterle konuş” dedi.

Hamit Belli. “Hamit” dedim  “Nedir?” dedim “Dışarıda böyle bir meslek varmış?”, “Sen” dedi “Araya giriyorsun Beşeri münasebetleri sağlıyorsun ama bunun adı nedir bilmiyorum?” dedi. “Kaç para?” deyince bayağı da bir para veriyordu. “Peki!” dedim, eve geldim telefon çaldı Selahaddin Beyaz. “Bir plak şirketi kuracağım da sana orada ihtiyacım var”, “Ne yapacağım orada?” dedim, “Şarkı söyleyenleri tanıtacaksın” dedi. Reklam sandım ben de. O da para veriyor. Bu da iki.

Üçüncü telefon. Birisi dedi “Kervansaray Lokantası var ya!” dedi “Var!” dedim, “Oranın sahibi seninle konuşmak istiyor” diyince, “Her şey bitti bir lokanta sahipleriyle konuşmadığım kaldı!” dedim. Kalktım gittim, adam “On bir lokantam var” dedi “Zincir, siz mönülere bakacaksınız. Sanıyorum mönülerde hata işliyorum, bazı insanlar o mönüleri beğenmiyorlar. Bu işe siz bakın. İngilizce ve Türkçe reklam metinlerime de bakacaksınız galiba hata işliyorum. Bir de bazen haber yolluyorum orada da hata işliyorum.” Adamın suratına bakıyorum. Adam PR’ı anlatıyor. “Ve bunun için iyi para vereceğim size” dedi. “Benim başka işlerim de var” dedim. “Haftada bir gün, akşamları iki saat, ayrı kapıdan gireceksiniz sizi kimse görmeyecek” dedi. Adımımı attım. İki ayda on müşteri. O kadar çok para kazandım ki babamdan telefon geldi. “Gelir vergin artıyor, dikkat et.” diye. Bakar mısınız sanki bir şey yapıyormuşum gibi.

Türkiye’nin İlk Halkla İlişkiler Şirketi

Başladım kitap aramaya. Bilgisayar yok, Amazon yok, Google yok, dışarılara kitap aramaya gittim ve kendi başıma bunun adının Publication olduğunu öğrendim. Hallelujah! Yani nihayet kitapları aldım geldim. Yapıyorum, bakıyorum, olmuyor Türkiye’de o, Diyorum ki bu Türkiye’de böyle olmuyor. Başka türlü yapıyorum… Tamam. Bu Türkiye’de oluyor. Ben böyle bir vaziyetteyim.

Üç sene geçti aradan.  Çok başarılıyım ama tek başınayım. Tek başıma boynu kesilmiş bir tavuk gibi koşuyorum. Üç sene sonra gene o Akbank’taki adama geldim dedim ki “Ben bunu burada yapıyorum ama dışarıda da böyle mi bilmiyorum, belki uluslar arası değildir benim yaptıklarım, ben buna tahammül edemem” dedim. “Seni Londra’ ya tayin ediyorum” dedi. “Oradaki bir büyük kuruluşta PR yapmak üzere.

Düştüm kalçamı kırdım, sakat kaldım tam o ara. O vaziyette gittim ameliyat oldum ve oraya yerleştim. Dört yıl orada halkla ilişkiler- pazarlama yaptım. Bayağı bir şey öğrenip geldim. Beni buraya kim getirtti, İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın kurucusu Nejat Bey. Eve geldi ve bana “Üç haftanı verebilir misin festival başlatıyorum!” dedi. O da herhalde bir ışıltı gördü gözümde Üç hafta sonra festival başladı ben tekrar Londra’ya döndüm ve her tarafa istifamı verdim tekrar İstanbul’ a döndüm. İlk büyük müşterim dolayısıyla festival oldu. Ondan altı ay sonra Allaaddin Asna ile beraber A ve B’yi kurduk. A o, B bendim.  

Şimdi Alaadin’le başlayınca Türkiye’nin bu ilk halkla ilişkiler danışmanlık şirketiydi Türkiye’de biliyorlar da bilemiyorlar. Ecnebiler yani yabancı şirketler farkında onlar biraz daha içe dönük bir şeyler yapmaya çalışıyorlar ama firmalarla çalışmaya alışık değiller. Zaten birinci firmayız. Çok uzun süre müşterisiz çalışmalar yaptığımızı hatırlıyorum. Bir iki dergi çıkardığımızı, bir iki böyle istenmeyen olay oluyor o zaman bize başvuruyorlar. Yani O zamanlar çok halkla ilişkilerci yok. Alaaddin dernek kurmuş mesela 20 kişi falan kurucu. Şirket hiç yok, bizimki ilk şirket. Çok bilinmiyor. Diyeceksiniz ki bugün biliniyor mu? Beni bir yarışmada sormuşlar ne iş yapar diye yarışmacı beni mimar yapmış. Ama benim ümidim var! Bugün biraz biliniyor sanırım…

Yani o günlere dönecek olursak böyle bir şeyin içinde çalışıyoruz biz. Dolayısıyla çok müşterimiz yok. Bir tarafın dergisini yapıyoruz, o bizi biraz idare ediyor. Bir keresinde Vakko’nun bir defilesini yapmıştık. Böyle bir birkaç şey var.

Alaadin Bey derneğin başkanıydı çekilince yerine ben geçtim. Ben başkan olunca o çok şaşırdı neden beni başkan seçtiler diye. Gözümde bir ışıltı gördüler herhalde. Eve gidince çok düşündüm ve asıl sorunumuzun uluslararası olamamak olduğuna karar verdim. Yani Uzakdoğu için çok iyi ama Batıya göre yokuz. Batılaşmak için de, batılı olmak için de uluslar arası olmak gerekiyor. Çok iyi bir yönetim kurulum vardı. Dedim ki “Uluslar arası alanda bu işleri kim iyi yapıyor, bulalım, öğrenelim!” Çok soruşturdular çok aradılar. Mail yok, hiçbir şey yok. Çok araştırıldı ve nihayetinde dediler ki bana, “Amerika’da bilmem kim!?” varmış. Ben bir mektup yazdım ve bir adamın adına ulaştım ve bana dendi ki, bu işi çok iyi bilen bir adam var ama o Londra’da oturuyor, adresi de şudur… Adresinin aldım, mektup yazdım ve cevap geldi. Dedi ki, Uluslar arası bir halkla ilişkiler şirketi var İPRA. Ben oranın genel sekreteriyim. Hemen adama bilet yolladım. Buyurun dedim.

İpra Başkanlığına Giden Yol

Şimdi Her şey derneklerle olmuyor. İnanıyorum ki insanın çok isteği varsa elini cebine atmasını bilmesi lazım.  Hala buna inanıyorum. Her halkla ilişkiler şirketinin senede bir defa hiç para almadan bir yere servis vermesi lazım. Herkesin sosyal sorumluluk taşıması gibi. Evvela üye oldum, paramı ödedim, Londra’ya geldim. Alaaddin’de çok yardım etti. Türkiye’de bir otelde yapmakta olduğum bir olayı slaytlar eşliğinde anlattım. Slaytlarla anlatırken biraz İstanbul manzaralarını da verdim. Kıyamet koptu. Çıkarken Amerikalı bir PR’cı kadın vardı, dergisi vardı PR diye. O geldi yanıma ve dedi ki “Derhal bunun bana İngilizce olarak vereceksin bende dergide yayınlayacağım, böyle bir şey görmedim” deyince ben birden bire dünya üçüncüsü seçildim o olayla. Haa okey! Derhal İPRA’nın birinci toplantısını İstanbul’ a çevirmeye uğraştım. Başladım yürümeye.

Aradan on sene geçti. İstanbul’ a geldiler ya da ben gittim.  Har şeyi yaptım ve dediler ki “Hadi seni yönetim kuruluna sokalım.” “Ne yapıyorsunuz çocuklar ben anne(mother) olarak sürdüreyim!” “Yok!” dediler. Bir sonraki sene gittik ama başaramadık çok kuvvetli lobilerle karşılaştık. Brükselliydi başkan. Bana “Seneye olursun!” dedi, ben “İstemem artık” dedim… Ama o,  “Sen değil Avrupa seçecek seni sesini çıkarma.” dedi… Ertesi sene İsrail’de idi toplantı. Baktım Avrupa ülkeleri beni seçmiş yönetim kuruluna. Valla bir şeyler yapıyorum, muhasebeyle ilgileniyorum hala gülüyorlar muhasebeden hiç anlamam… Ben bunlarla uğraşırken başkanın yerine birisi seçilirken şöyle bir olay oldu. Eğer aynı saatte, beş ülke, aynı insanı aday gösterirse o kişi başkan oluyor. Sabahlardan bir sabah ben başkan oldum. Birdenbire. Bana Bir sabah faks geldi ve beş ülke sizi aday gösterdi ve tayin edildiniz dendi. Doğrusunu isterseniz çok sevindim.

Başkanlığın ilk gecesi törenin İsviçre’de yapılmasını istedim. Bir yere gitmek istediğiniz zaman biraz kendinizden de vermeniz gerekiyor. Ben bunun Türkiye’ye layık hoş bir gece olmasını istedim. Hakikaten çok iyi oldu. Çetin Emeç’in kızı Bilge, Mozart’tan bir şeyler çaldı. Tamamıyla hakikaten Türkiye Cumhuriyeti’nin gecesi oldu.  Elçi de orada ama Ali Han’ın kızı da orada. Osmanlı Sultanları yani, çocukları da orada. Öyle bir hava yaratmak istedim ki orada, biz gelenekleri olan, tarihi zengin, kültürü koyu olan bir ülkeyiz. Bana mesela çok enteresan gelen bir şey vardır. Biz Hayrettin Barbaros’u büyük bir amiral olarak görüyoruz, Andrei Dorya’yı ise bir korsan. Ama bu onlarda tam tersi. Onlar Hayrettin Barbaros’u korsan, Andrei Doryayı ise büyük bir amiral olarak görüyorlar. Böyle, şaştı İngilizler… Sonra senemizi hoşgörü ve tolerans senesi ilan ediyorum. Kendi kendime her konuşmam hoşgörü atasözleriyle başlayacak, hoşgörü atasözleriyle bitecek dedim. Bütün kongrelerimde ana konum hoşgörü olacak, bir bütün sene.

Şimdi diyeceksin ki Nereden icap etti? Çünkü başkanlık da aynen bir iş gibi. Gene bir amacın olacak. Ona göre de bir stratejin olacak.

O sene madalyamı takarak dolaştım her tarafta. Üstünde İPRA yazılı arkasında Betül Mardin. 1995 President yazılı. İki sene sonra tüm başkanların toplandıkları bir komite vardı beni oraya başkan seçtiler. Dolayısıyla başkanların başkanı olarak devam ettim. İnanıyorum ki ötekiler benden gençtiler diye beni seçtiler. Fakat bunun ötesinde benim için mesleki olarak önemli olan şey 97’de beni üstat seçtiler. 20-25 kişi arasından böyle bir şey olmak çok güzeldi. Sonra beni Chicago’daki dünya kongresinde, dünyadaki en büyük beş halkla ilişkilercilerinden biri seçtiler. Dolayısıyla bir Türk kadını olarak bu tabi çok hoş bir şey… Bundan sonra tamamım ben diyorum. Ben artık kendi müşterimle uğraşayım.

Yaşam Boyu Başarı Ödülü

Amerikalıların 2200 kişilik bir vakıfları var. Bizim ki gibi öyle 40- 50 kişilik değil. O 2200 kişi her sene bir uluslar arası kişiye Yaşam Boyu Başarı ödülü veriyor. 10. sene bu sene. 10. senenin enteresan tarafı 10 ödül birden verecekler, 6 kişisi zannediyorum Amerikalı seçilmiş, dört tanesinden biri İsveçli bir İngiliz seçmek istemişler. Onu seçince alınır diye bir de Fransız seçmişler… Onuncuyu bir Japon’a vereceklermiş, beklemişler, adam ölmüş. Oraya beni tavsiye ediyorlar, referans gerekiyor tabi, referans mektupları benim Belçikalıdan gitti, İsveçliden gitti, Yunanistan’dan gitti.

Bütün bunların mektuplarını okuduktan sonra Temmuz’un 6’sında İngiltere’de bombalar patladı… Benim hiç ümidim kalmadı, Türk olarak ama tam o gece bir anda Amerika’dan bir telefon geldi. Dediler ki “Siz PR’ın yaşam boyu başarı ödülünü aldınız.” “Bu gece mi?” dedim. “Bizi hiç ilgilendirmiyor bunlar. Biz bu ödülü size veriyoruz!” bunu. Onun üzerine benden bir görüş istediler White Paper. Onu yazdım. Global şirketlerin Halkla İlişkiler olaylarını. Bunun için Tony Blair’in PR’ıyla gittim konuştum. Onun da okeyini aldım. Böyle bir şey olabilir dedi. Halkla ilişkilerci hala genel müdürün ya da başkanın yanında oturmuyor Türkiye’de ve de dünyada. Bazı ülkeler ve şirketlerde bu var da bazılarında yok.

Arabım, Kürdüm, Fransızım Ve Türküm…

Ben Arabım, Kürtüm tabi ki Fransızım; benim bir büyük annem var Fransız. Ve bütün bunlar içinde kendimi Türk görüyorum. Atatürkçü görüyorum, Cumhuriyetçi görüyorum. İleriye dönüp böyle bakıyorum. Eskilerden aldıklarımı içimde harmanlıyorum ama ileri gidiyorum. Bu ileriye giderken insanların durmadan bana dirsek atmasına çıldırıyorum. Ve bunu görünce insanların kendilerine yeniden bakmalarını tavsiye ederim.

Ben Türk olmanın dezavantajlarını da yaşadım. Bu tarih kitaplarından yanlış düşüncelerin gelişimiyle. Bilgisizliğin sonucunda bizi bilmemelerinden kaynaklanıyor. Bana bir Amerikalı müşterim şöyle demişti. “Türkiye en çok saklanan sırdı. Buraya bir defa gelen artık hep gelir.” Mesele onları buraya getirmektir, bizi tanımalarıdır. Bence o çok önemli, hakikaten Türk’ü tanımamalarına çok üzülüyorum. Çok şey kaçırıyorlar.

Ailemdeki katı kurallar, onlar çok güzeldi ama öyle ikinci kız çocuğuna isim verememe. Tabi ki bu bana bir kamçı olmuştur. Ama diyorum ki o muydu kamçı yoksa ortanca olmak mı? Çünkü büyük kız güzel, ortanca kız komik diye bir laf vardır. Muhakkak komik laflarının bana çok büyük bir etkisi oldu. Her yasak bana çok daha büyük bir kamçı olmuştur. Şimdi artık yasak yok ya artık çok rahat çalışıyorum.

Hep Sızlanmakla Olmuyor

Çok utanarak söylemek istiyorum ki 24 senede doktor oldum, “Hanımefendi 24 senede ancak fahri doktor alabildi.” dediler. Aslında baktığınız zaman Türk kadınında bir ilerleme görüyorsunuz. İnsanların zaman zaman ümitsizliğe düştüğünü görüyorum. Şunu söylemek istiyorum: Töre cinayetleri bizim hakikaten en büyük dertlerimizden birisi. Aile içi tecavüzler falan, bunların hepsi önemli sorunlar. Ama biz bunu konuşabiliyor muyduk? Hayır. Şimdi konuşuyoruz. Şimdi bunu Mardin’de de konuşuyorsunuz, Urfa’da da, Diyarbakır’da da.

Yanımda çalışan bir kadın anlatmıştı. Köyde çalışırmış. Akşam yemekler yapılırmış, yer sofrasına konurmuş, önce erkekler yermiş. Sonra kalan yemekleri yemek için kadınlar otururmuş. Kadın çalışıyor çalışıyor, parasını Kastamonu’ya gönderiyor. Köye geldiğinde aynı şeyi yapıyorlar. Diyor ki, “Erkekler sofraya oturunca ben de oturdum diyor, iki dirsek vurdum, attım kaşığı yemeye başladım. Böyle baka kaldılar. Bu yemeklerin parasını ben kazanıyorum, dedim. Sonra hatalarını anladılar. Hanımlar gelin oturun, dediler ve hep beraber yedik.”

Bu olay 20 sene evvel olmuş. Bu hanım 35 senedir yanımda çalışıyor. Benim böyle âdetlerim var; yanıma giren birisi hep orda kalır. Hayatımda çok farklılıklar oluyor ama bazı şeyleri hiç değiştirmem. Neyse, işte bu kadın da bunu söyleyebilmiş. Dolayısıyla diyorum ki hep sızlanmayla olmuyor. Biraz da ümitlenelim canım. Biz hâlâ Nobel alamıyoruz. İlim ve bilim üzerine çalışmamız lâzım. Bence problemimiz asıl bu. Yani avukat da oluyoruz, doktor da ama bazı meslekleri sadece erkeklerin yapabileceğini düşünüyoruz. Meselâ bir işim olsa bu nasıl oluyor diye bir erkeğe soruyorum. Benim bile vergicim erkektir, o işlere bakmam bile. Hâlbuki normal olarak insanın vereceği vergiyi de bilmesi lâzım, haklarını bilmen lâzım. Ama bunlarla ilgilenmiyoruz. Kolayımıza mı geliyor galiba. Yani biz çok güzel yemek yapalım, çocuk bakalım, evi temizleyelim, başka şeyle uğraşmayalım.

Türk Kadını Biraz Şımarıyor

Türk kadını biraz şımarıyor. Herhalde çok duyuyorsunuzdur, kocası ölmüş bir kadının eli ayağı bağlanıyor. Çünkü her şeyini kocası yapıyordu. O ölünce ortada kaldı. Tabii ki okullardan başlamak gerekiyor bunları öğretmeye. Bizde o da yoktur. Benim bu hafta Bilgi Üniversitesi’nde hukuk dersim var; halkla ilişkilerde hukuk.

Yahu çıkıyorsun bu okuldan şirket kuracaksın. Şirket nasıl kurulur biliyor musun? Bir müşteriyle anlaşacaksın, nasıl bir kontrat yaparsın biliyor musun? Kimse bilmiyor. Babasına işe gittiğini söylüyor da hayırlı işler diliyor. Babam bana sonunda ne iş yaptığımı bilmediğini itiraf etti. 84’te vefat ettiğinde ben bir dünya kongresinden dönmüştüm. O işimi biraz farklı algılıyordu. “Gidiyor kadın konferans dinliyor.” Tabi yani erkekler konuşurken kadın biraz zor konuşurdu, çocuklar da konuşamazdı. Ben hakikaten bunları bilmiyorum, yani neden bugünkü kadın benim zamanımdaki kadın gibi hareket ediyor onu anlamıyorum. Hakikaten kafasını işletse Türk kadınının önünde hiçbir mani yok artık.

Cumhuriyet’in Modern, Osmanlı’nın Öncü Kadınları

Kadın modernleşmesini anlamak için en azından yayımızı 200 yıl evvele germek gerekiyor. Osmanlı kendi kimliği ile ilgili kimlik sorununu 1699’da başlattı. 1699 Osmanlı’nın antlaşmayla toprak kaybettiği bir yıldı ve “Neden toprak kaybediyoruz?” sorusunu hem asker, hem de ulema kendisine sormaya başladı. Batı topraklarına toprak katarken, Osmanlı kaybediyordu. Bunun için ilk defa Mehmet Çelebi Paris’e gönderildi ve ilk defa Batılı kimlik ciddiye alınarak onlarda olanlar, bizde olmayanlar tespit edildi. Bu açıdan Paris seyahatnamesi enteresandır.

Onlarda olan neydi? Onlarda olan, kadınların sosyal hayatta olmasıydı. Aksine Osmanlı imparatorluğunda kadınlar evlerindeydi. Dolayısıyla aydınlar, kadınların sosyal hayata girmesini imparatorluğun istikbâli açısından önemsediler. Kullandıkları metafor, “Tek ayakla yürünmez.” metaforuydu. Hâlbuki biz tek ayakla yürümeye çalışıyoruz. İki ayak üzerinde durmamız için kadının sosyal hayatta yer bulması gerekiyor. Sosyal hayatta yer bulması için de, kadınların eğitilmesi fikrine öncelik verildi.

Ancak iyi eğitim görmüş anneler çocuklarını iyi yetiştirebilirlerdi. Bu açıdan dönemin akımlarına baktığımızda şu üçüyle karşılaşıyoruz: Batıcılar, İslâmcılar ve Türkçüler. Batıcılar ve Türkçüler kadınların eğitilmesi konusunda hemfikir. Bununla ilgili olarak da üst menşein, İslâmcıların tavrı farklıydı. Gerçi bugünden baktığımız zaman aslında gerici bir tavır gibi görülür İslâmcıların tavrı ama ben gerici olmadığını düşünüyorum. Meselâ Musa Kâzım der ki, erkekler için bile üst eğitim gerekli değildir. Herkes yüksek eğitim görürse ara meslekleri kim icra edecek? Meseleyi bu noktadan hareketle yorumlamamız mümkün ama esasında kadınlar için önemli olan iyi eş, iyi anne olmaktır.

Kadına Yeni Tanım: ‘İyi Vatandaş’

Cumhuriyetle birlikte bunlara iyi vatandaş olma kategorisi eklendi. Modernleşmeyi sağlamak için şöyle bir üçlü ayak söz konusu: Birincisi Batı’da olup da bizde olmayan şey, yani anayasal devlet sürecine geçmemiz gerekiyor. Bununla ilgili hukukî düzenlemeler yapıldı. İkincisi, iktidara ortak bir elit tabakanın yetiştirilmesi gerekiyor.

Bunun için, özellikle yurtdışına aydınlar gönderildi ve iktidara ortak bir gazeteci kimliği yetiştirilmesi öncelendi. Bugün de etkisini gördüğümüz gazeteci kimliğinin tohumları Tanzimat döneminden itibaren ortaya atılmış bir süreçtir. Üçüncüsü de, kadınların eğitilmesi.

Diğer taraftan zihniyet açısından da üç eşitsizliğin ortadan kaldırılması önceleniyordu. Nedir bunlar? Hür-köle ayırımı. Tanzimat’tan sonra kölelik kaldırıldı. Gayrimüslimlerle, Müslimler arasındaki gerilimi eşitlemek üzere aralarındaki fark ortadan kaldırıldı. Kadın-erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik düzenlemeler yapıldı. Kadınlara miras hakkı verilmesi konusu ortaya çıktı. Eğitimle ilgili bu tip hareketler başlayıp üst ve orta sınıf kızlar okullara gönderilerek modernleşme sürecine katılırken, enteresan olan alt tabaka kadınlarının da savaşlar yoluyla modernleşmesidir.

Modernleşmenin İki Yüzü

İngiliz ticaret antlaşmasıyla birlikte ilk defa kadınların çalışma hayatına girdiğini görüyoruz. Alt seviyedeki kadınlarla, özellikle Bursa’nın köylerinden gelen, yatılı olarak kalan ve dokuma fabrikalarında çalışan kadın işçiler, karşılaşıyoruz.

Yine savaş yıllarında çok enteresan olan başka bir şey de, çöpçü kadınların varlığı. Bu dönemde alt seviyedeki kadının modernleşmesi bir zaruret sebebiyle olmuştur. Üst sınıflardaki modernleşme ise eğitim şeklinde kendini göstermiştir. Yani üst seviyedeki kadınlar eğitim alarak modernleşme sürecine girmişlerdir.

İlk kadın yazarımızın doğum tarihi 1862’dir ve bu çok çarpıcıdır. Fatma Aliye Hanım 1890’da Batı dili öğrenmiş ve de konakta eğitim görmüş birisidir. Ahmet Cevdet Paşa’nın kızıdır. 1890 yılında Fransızca’dan bir roman çevirmiş ve bu romanı bir imzalamış ve bu edebî eser kamuda çok büyük tartışmalara sebep olmuştur. Bir kadın Fransızca’dan bir kitap çeviremezdi.

Fatma Aliye Hanım, birkaç yıl sonra da Muhadarat isimli bir roman yazmış ve bu yönüyle de çarpıcı bir örnek olmuştur. 1893 yılında Chicago’da, 1901 yılında da Paris’te bir sergiye davet edilmiştir.

Aydınların tartıştığı, “Sosyal hayatta kadınlar niye yok?” konusunu kadınlar kendi aralarında tartışıyorlardı. Bir taraftan, bizim Batılı kadınlardan geri kalan hiçbir tarafımız yok ve  Batılı kadınların yaptığı her şeyi biz de yaparız deyip diğer taraftan da art arda gelen savaşlardan dolayı ortaya çıkan sosyal problemlere engel olmak ve bunlarla mücadele etmek üzere, dernekler kurdular. Mesela Fatma Aliye Hanım Cemiyet-i İmdadiye derneğini kurmuştu. Hilal Ahmedî ise ilk kadın üyesiydi.

Tanzimat’ın Öncü Kadınları

‘Cumhuriyetten önce kadınların sosyal hayatta hiçbir etkileri yoktu ve Cumhuriyet’le birlikte Mustafa Kemal onlara sosyal hayata girmeyi bahşetti ve onlar da bu haktan yararlandılar.’ Bu tamamen resmî tarihe ait bir ifadedir ve de bir hatadır. Bu hata da  devam ettirilmektedir.

Hâlbuki, bildiğimiz şudur: Tanzimat’tan itibaren Osmanlı kadınları sosyal hayatta var olmak için kadın dergileri çıkardılar. Yine Osmanlı kadınları uzun soluklu ve kadınlara mahsus gazete çıkardılar. Fatma Aliye Hanım da bu gazetenin başyazarlarından biriydi. Cemiyetin her kademesinde dernekler kurdular ve bu derneklerde rol aldılar. Peki “cumhuriyetle birlikte ne oldu?” sorusunda ise esasen bizi yanılgıya düşüren şey, cumhuriyetle birlikte birden bire kadının tanımının değişmesiydi.

Reddi Miras

Daha önce kadınlar kendi aralarında, “Biz Avrupalı kadınlara benzemeli miyiz, benzememeli miyiz? Biz Müslüman kadınlar olarak muhakkak Avrupalı kadınlardan farklı olmalıyız.” tartışmalarını yaparken bir taraftan da “Ferace ve çarşaf kamusal alana uygun kıyafetler değil. Kendimize uygun kıyafetler bulmalıyız.” diye düşünüyorlardı.

Ancak cumhuriyetle birlikte bu tartışmalar kesintiye uğradı ve cumhuriyetin modern kadınları onlara bırakılan mirası reddettiler. Bu da bir kopukluğa sebep oldu. Bu  reddi miras 1820 harf inkılabıyla da devam ettiği için sanki biz 1923 yılında birden bire bir yerlerden gelmiş, bir gezegenden Türkiye’ye indirilmiş bir kadın tipi gibi algılamaya başladık modern kadınları. Hâlbuki modern kadın tipinin asıl ve ilk örneği 1862 doğumlu Fatma Aliye Hanım’dır.

Ölçüt Batı Olamaz

 Tanımlanmalara itirazım var. Çünkü tanımlanmayı kabul etmek ve bir  tanımla var olmaya çalışmak demek, azalmayı kabul etmek demektir. Biz bugün Batılı kadını ne kadar tanımlayabiliyoruz ya da biz Batılı kadını tanımlamaya çalışmadığımız halde, tam da Büyük Orta Doğu projelerinin eşiğinde neden Müslüman kadınlar yeniden tanımlanmaya başlanıyor ve neden özgürlük getirilmesi iddiasıyla Müslüman kadınlar üzerinden savaş ilan ediliyor yine Müslüman kadınlara. Bunu düşünmek zorundayız.

Esasında yayımızı 200 yıl geriye çekelim dememin sebebi de bu. Çünkü daha önce Osmanlı kadınlarının peçeleri sorun teşkil ediyordu ve Batılı gözlemciler, oryantalistler, yüzü açık ama başörtülü kadınları modern kabul ediyorlardı. Tamam, Osmanlı kadınları peçeden vazgeçtiler. Bugün Türkiye’de çok az insan peçe takıyor. Ama bugün yine ‘başörtüsü’ sorun oluyor. Demek ki başlangıçta biz 1699 yenilgisinden itibaren “Batı’da var bizde yok.” tespitini yaparken yeniden bir eşitlenme sürecine girdik. Bizde olan nedir ‘başörtüsü’. Ama onu terk ettiğimiz anda kendimize esasında şunu sormalıyız: Kimliğimizi ontolojik olarak sergilememizi sağlayan şeyleri kiminle eşitlenmek, kimin tanımına uymak üzere terk edeceğiz? Dolayısıyla tanımlanmayı reddediyorum.

Dindar Kimlik

Türkiye’de kadınla ilgili bizim en önemli sorunlarımızdan biri töre cinayetleridir. Bunun da arka planında tamamen farklı şeyler olduğu kanaatindeyim. Medyanın yansıttığı dilin dışında bir problem olduğu kanaatindeyim.

İkincisi ise Türkiye’deki kadınların dindar olma hakkının olmaması. Hâlbuki Batı’da kadınların, daha Hıristiyan olma hakkının elinden alınmasından bahsedebilir miyiz? Böyle bir şeyden bahsedemiyoruz. Neden? Çünkü daha seküler bir kimlik söz konusu kamusal alanda. Hıristiyanlar için seküler kimlik problem oluşturuyordur, oluşturmuyordur bu başka ama Türkiye için kadınların dindar kimliğinin seküler kimliği yaralayıcı olduğu üzerinden tartışmalar esasında bizim en hassas noktamız. En yumuşak karnımız diye düşünüyorum. 

Modernleşmenin Getirdiği Sorunlar

Dairemizi iki şekilde çizmemiz gerekiyor. Dünyada kadınlarının birinci sıradaki  sorunu modernleşmenin getirdiği sorunlardır. Bu Türkiye’deki kadınlar için de söz konusudur.

İşte feministlerin çokça dile getirdiği eşit ücret alamamak, çocuklarını yetiştirirken çok fazla sorunla karşılaşmak, kadınların yükünün daha ağır olması gibi sorunlar büyük dairenin içindeki küresel ölçeğe ait sorunlardır ve bunların karşılığı Türkiye’de de var. Ama Türkiye’deki kadınların diğer ülkelerdekilerden farklı olan sorunları başörtülü kızların eğitim hakkı ve Güneydoğu’daki hayatlar üzerinden medyada yerini bulan töre cinayetleri.

Temel Kavram Adalet

Kadın-erkek eşitliği yönünden baktığımız zaman ister istemez feminist bakış açısının yaptırımlarını kullanmak zorunda kalıyoruz. Ben olaylara kadın-erkek ilişkisi açısından bakmıyorum. Yani olayları çözümlemek için kullandığım kelimeler kadın, erkek kelimeleri değil. Olayları analiz etmek için kullandığım kavram ‘adalet’ kavramıdır. Çünkü Türk toplumuna, özellikle Müslüman Türkiye’ye ruh veren kavram ‘adalettir’. Adalet kavramı gerçek yerini aldığı zaman kadın-erkek arasındaki gerilim de azalacaktır. Dolayısıyla ‘eşitlik’ kelimesinden ziyade ‘adalet’ kelimesini kullanmayı tercih ettiğimi söyleyebilirim. Kadın sorununa cinsiyet merkezli bakmıyorum. Olaylara insanî açıdan bakıyorum, çünkü kadın-erkek eşitliği açısından baktığım zaman nihaî nokta olarak beyaz kadının sorunlarını içselleştirmiş ve ona çözüm bulma noktasında bir şeyler yapıyor şeklinde buluyoruz kendimizi.

Güzellik Faşizmi

Başörtülü dindar kadınların, devlet tarafından daha fazla ezilmediğini söylemek  mümkün değil. Bunu herkes aşağı yukarı görebiliyor. Dindar erkeklerin, dindar kadınları daha fazla ezdiğini düşünmüyorum. Gelir seviyesi yüksek erkeklerin eşleriyle, gelir seviyesi düşük erkeklerin eşlerinin ezilme konusunda birbirlerine yaklaştığını görüyorum.

Alt sınıftaki kadınlar, ekonomik açıdan mağduriyetler yaşarken, üst sınıf kadınlar güzellik ve gençlik faşizminin baskısı altında eziliyorlar. Ama güzellik faşizminin etkilerini, önümüzdeki yıllarda üst kimliğini dindar olarak koyan erkekler açısından da, göstereceğini bugün yazılmakta olanlardan çıkarmak zor değil. Kadının güzelliği her zaman önemli olmuştur ama güzelliğin iyilikten boşandırılması süreci güzelliği faşist bir yaptırım olarak ortaya çıkartan bir süreç aynı zamanda.

Moderniteyle birlikte biz pek çok kavramın birbirinden boşandırılmasına tanık oluyoruz. Daha önce iyilik ve güzellik birbirinden ayrılmaz ikili iken moderniteyle birlikte siyaset ve ahlâk birbirinden boşandırıldığı gibi güzellik ve iyilik de birbirinden boşandırıldı. Post modern kültürde artık güzellik, bir tüketim sektörünün lokomotifi durumunda.

Yaşlanma Hakkı Elimizden Alındı

 Biz belki de yaşlanma hakkını kaybetmiş ilk kuşağız. Son yaşlanma hakkına sahip olan bizim annelerimizdi. Biz artık yaşlanma hakkına sahip değiliz. Yaşlanma hakkına sahip olmamamız bizim daima genç ve güzel olacağımız anlamına gelmiyor. Yaşlanınca elde edeceğimiz iktidarın elimizden alınması anlamına da geliyor.

Bütün toplumlarda özellikle Türk toplumunda hatta ataerkil tahlilleri bertaraf edecek olan, anaerkilliğe göndermede bulunacak olan kocakarı payesini yitiriyoruz, genç ve güzel olma mecburiyeti içinde. Osmanlı İmparatorluğu’nun kurulması da esasında bir manada bir kocakarı payesi ile alakalıdır. Hayme Ana’nın kimin tarafından olacağı, bir kocakarı olarak iktidarın kimin elinde olacağına karar verilmiştir. Çünkü geçmişin dilini bilendir kocakarı.

Dolayısıyla, büyük hikâye olarak aslında bütün dünyadaki kadınların ortak sorunu genç ve güzel olma dairesinin içine hapsolmalarıdır.