Duvarlarını Aşarken

Feminist hareketin içine nasıl girdiğimi soruyorsunuz. Ülkemizde 1980’lerde antidemokratik uygulamalar yaşandı. 12 Eylül dönemini hatırlarız. 12 Eylül döneminde elimizden sendikalar, siyasi dernekler, her şey alındı. Bu süreç içinde, daha önce kadın erkek el ele dediğimiz bir savaşın içindeyken bunu çok fark etmiyorduk, özel alanımızı sorgulamamıştık. Şimdi özel alanımız 80 sonrasında bize kaldı ve düşünen kadınlar düşünmeye devam etti.

Düşünen kadınlar o dönem içerisinde özel alanlarını sorguladılar. Biz daha âdil, daha eşit, sömürüsüz, savaşsız bir dünya olacağını düşündüğümüz için mücadele ettik. Ama 80 sonarsında özel alanımıza baktığımızda hocalarımızın, eşlerimizin, ağabeylerimizin, bize bunları öğreten kişilerin bize ne kadar eşit davranmadıklarını gördük. O zaman dur, dedik. Burada bize anlatılanlarla yaşadıklarımız arasında bir fark var. Feminizm bir anlamda, bizimle o dönemde buluşan dünya görüşüydü. İyi ki buluştuk, iyi ki feminizm vardı.

Şu anda Uçan Süpürge’nin başkanlığını yapıyorum ancak kadın hareketiyle olan başlangıçlar çok uzun yıllara dayanıyor. 1975’te Birleşmiş Milletler Dünya Kadın Yılı ilân ettiğinde İlerici Kadınlar Derneği’nin kuruluş aşaması başladı. İzmir’de, bu kuruluş aşamasının içinde bulunan kadınlardan birsiyim. Daha sonra kadına yönelik şiddet, Ankara’da Kadın Dayanışma Vakfının daha önceki merkezinde, Kadından Sorumlu Devlet Bakanlığına bağlı Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünde çalıştım.

Bu çalışmalarımda gördüğüm bir anlayış vardı. Kadınlar aslında çok şey yapıyorlar ama aralarında iletişim olmadığı için hem zaman kaybı hem tekrarlar yaşanıyor. Bunun önlenebilmesi için bir sivil toplum örgütü kurulabilir mi ve bunu kuranlardan biri olabilir miyim, dedim. Kadın hareketinin birikimlerinin farkında olarak yola çıktık ve böylece Uçan Süpürge’yi kurduk.

“Bölücü” Olmakla Suçlandık

Kendimi feminist olarak tanımlıyorum. Ancak 1975’lerde kadın hareketine girdiğimiz zaman feminist olarak tanımlamıyordum. Toplumsal olayların içinden çevreme bakmak hatta yakın çevremin içerisinde de kadın erkek eşitsizliğinin farkına vararak bu konuda yapılan bir mücadelenin toplumsal hareketi bölebileceği üzerine eleştiriler aldığımız bir süreç yaşadık. Bu anlamda o dönemlerde kendimi feminist olarak tanımlamamıştım. 

Ancak 1980’lerde İstanbul’da başlayan, özellikle kadınlar arasında yapılan toplantılarda, kurultaylarda iletişimin nasıl etkileşim getirdiğini gördüm. “Bedenimiz bizimdir”, “Ben de bir değerim” demenin hiç de bölücü ifadeler olmadığını; tam tersi bu noktadan daha sağlıklı bir anlayış getirebildiğimi gördüm.

Feminist hareketi kadın erkek eşitsizliğini fark edip, bunu ortadan kaldırmak için yapılan mücadele olarak tanımlıyorum. Zamanında feminist olduğumuz için bu konuda ciddî olarak sıkıntılar yaşadık. Feminist olmak farklılık ama bedensel eksiklik, ruhsal eksiklik gibi algılandı. Onun için belirli bir dönem çok sancılı, fedakârlıklar yapılarak yaşandı, hâlen aynı şeyler yaşanıyor.

Kadın Örgütleri Beldelere Kadar Yayıldı

Biz Uçan Süpürge olarak, kadın örgütleri arasında bağ kurmak için yola çıkmıştık. Kadın örgütlerinde bir şey gördük: Cumhuriyetten bu yana Türkiye’de kurulan kadın örgütlerinin % 90’ı 1990 sonrasında kurulmuş. Yani 1990 sonrası Türkiye’de kadın örgütlerinin sayısı çok fazla artmış. Prof. Yıldız Ecevit’in Uçan Süpürge’de yaptığı veri tabanı ile ilgili önemli bir çalışma var. Bundan çıkan birinci sonuç bu.

İkincisi Türkiye’de kadın örgütleri sadece İstanbul, Ankara gibi büyük şehirlerde değil; her şehirde beldelere kadar yayılmış. Yayılmanın ötesinden sadece kadın haklarıyla ilgilenen bir kurum olmaktan da çıkmış. Girişimci kadınlar, çevreyle ilgili, yaşamla ilgili farklı alanları keşfetmişler.

Üçüncü adım da, kadın örgütleri sadece kadın haklarıyla ilgilenen örgütler olmaktan çıkıp, toplumsal olaylara karşı daha duyarlı olan bir pozisyona gelmiştir. Demokrasinin yerleşmesi ve güçlenmesi konusunda önemli aktörler rolünü üstlendik.

Bu saptamalara baktığınız zaman Türkiye’de özellikle 1980 sonrası feminist hareketin kat ettiği yolla önemli adımlar atıldı. Kadınlar kendilerini tanıdılar, birey olmayı, değer olmayı kendileri için de yaşamın önemli olduğunu, bunun başka kadınlara da aktarılacağını öğrendiler. Ortak sorunları konuşmak tartışmak, tartıştıktan sonra bunu görünür kılmak, görünür kıldıktan sonra örgütlenmek, örgütlendikten sonra çözüm bulmak basamak basamak yerine getirdiğimiz konulardır.

Tarih 1930’da Başlamadı

Feminist bir kadın olarak “1930’larda kadınlara bu haklar verildi.” sözüne itiraz ediyoruz. Çünkü kadın hareketinde var olmuş birisi olarak kendi özel alanımda bunun somut örneklerini yaşamış birisiyim. Tarihi erkekler yazıyor. Kadınlar bu tarihten kopuk olmadılar; dünyanın hiçbir yerinde kopuk olmadılar. Ancak suyun üzerine yazı yazan bir kesim olduğumuz için, bize ifade etmek yerine idare etmek öğretildiği için ifadeleri hep başkaları yaptı. Bu nedenle seçme seçilme hakları konusunda o dönemde kadın örgütlerinin ciddî mücadeleleri olduğunu görüyorum.

Kağıt Üzerinde Eşitlik Sağlandı

Türkiye’de özellikle son 2 yılda kadınlarla ilgili ciddî yasal düzenlemeler oldu. Uluslararası sözleşmelerdeki taahhütler yerine geldi. Yani kâğıt üzerinde Türkiye’de kadın erkek eşitliği tamamıyla sağlanmış görünüyor. Ancak kadınların toplumla barışık olup, bunlardan haberdar olması önemli.

Kadın konusuyla ilgili olarak anayasanın 10. maddesi değişti. “Devlet kadın-erkek eşitliğini sağlamak zorundadır.” denildi. Yerel Yönetimler Yasası değişti, Ceza Kanunu değişti. 1 Haziran’dan önce kadına karşı işlenmiş bir suç topluma karşı işlenmiş sayılıyordu, şimdi kadının bedenine karşı işlenmiş suç olarak kabul ediliyor. Bunlar çok önemli. Şunu söylemeden edemeyeceğim: Yaklaşık 10 yıl önce bir dönem devlet bakanı “Flört fahişeliktir.” demişti. Şimdi aynı devlet bakanı âdalet bakanı oldu ve evlilik içi tecavüz suçtur diye yasa çıkardı. Bu süreç çok hızlı bir süreç. Bu süreci çok iyi takip etmek gerekir. 

Muhafazakar Kadın Da Sorguluyor

Feminist hareket içinde bulunan arkadaşlarımızın ulusal sözleşmeler, Avrupa Birliği gibi süreçler konusunda daha fazla çalışma yaptıklarını görüyorum. Muhafazakâr kesim içerisinde ise kendilerini sorgulayan, İslamı ve gelenekleri sorgulamak istiyoruz diyen, sadece aile içerisinde kendilerini konumlandırmayan bir kadın grubuyla karşı karşıya olduğumuzu görüyorum. Bunu ben bu döneme kadar hiçbir feminist hareket içerisinde görmedim. Bence bu, kendi ajandalarında kendilerini sorgulamak, kadın olmaktan kaynaklanan ortak noktaları yakalamak noktasına gidecektir.

Sol harekette 80 öncesi grevlerde eylem yaparken, çadırlarda sabahlarken, çocuklarımız ve boş tencerelerimizle bütün mitinglerde öne bizler çıkardık; ama arkadan erkekler politika yapardı. Tarih de böyle yazılıyor zaten. Onun için muhafazakâr kesimdeki kadınları eskiden bu kadar bilmiyordum.

Onları tanıdıkça onların bu alanda daha fazla enerji harcadıklarını, mesai yaptıklarını ve bu işe çok fazla emek verdiklerini gördüm. Tanıdığım pek çok arkadaşım var. Bunun çok yönü var. Özel alanı sorgulamalarının yanısıra kamusal alanda her şeyi iyi ifade etmek gibi sorumlulukları var.

Ailenin Kutsallığı Ayrışma Noktası

Muhafazakâr kesimdeki kadınlarla feminist kadınlar arasındaki en ciddi ayrım ailenin kutsallığı konusu. Feminist hareket aile içinde bir bölünmüşlükler,  parçalanmışlıklar yaratıyor gibi. Bunu bize de çok sık soruyorlar.  “Feminist misin,  erkek düşmanı mısın, evli misin?” diye. Yine patriarchal sistem olarak bakacak olursak muhatap kimdir? Bunun karşılığında kadının yaşamının engelleri bize göre erkeklerdir. Bunun içinde hem muhafazakârı hem sosyalisti var. Onun için biz feministler kendimizi sorguluyoruz. Eşit paylaşım, eşit katılımla mümkündür. Aile içinde hayatı eşit paylaşacaksak senin de her türlü şeye eşit katılman gerekir.

Kadınlar Arasındaki Duvar Aşıldı

Ak Parti’nin iktidara gelmiş olmasıyla bence bir anlamda başörtülü kadınların özgüvenleriyle ilgili adımlar atılmış oldu. Yasaların da tabi bu zamanda çıkmış olması feministlerin de kadın grupların da aynı alanda buluşmasına yol açtı.  Her ikisinin de aynı anda çeşitli haklara kavuşmuş olmalarıyla ciddi bir adım atıldı. Çünkü her iki kesimdeki kadınlar birbirlerini dinlemeye, anlamaya, konuşmaya başladılar.

Ak Parti iktidara gelmemiş olsaydı araya daha büyük duvarlar örülebilirdi ve kadınlar birbirlerini tanımamış olurdu. Kadınların birbirini tanımış olmasından da önemli kazanımlar elde edildi. Bu sadece ortak dernekler kurmak, ortak eylemler yapmak değil, farklı düşünceden farklı kesimden kadınlardan bambaşka alanlar genişlemesi anlamına da gelir. Daha büyük bir zenginlik kazandı. Belki kadın hareketinin bu son zamanlarda bu kadar ivme kazanmış olması bu çeşitli zenginliklerden ortaya çıktı. Kendini kapatan hani benim çöplüğümde benim horozum ötsün, diyen bir anlayış kendini yok edecektir günün birinde. Çünkü biz fanusun içinde yaşamıyoruz, herkesin herkese ihtiyacı var.

Gayrimenkulün % 82’si Erkeklerde

Türkiye’de bize göre iki anlamda siyaset var: Birisi dar anlamda siyaset, mecliste, diğeri geniş anlamda siyaset, alanlarda. Geniş alanda en fazla siyaset yapan kadınlar. Okul-aile birliğinden manavlara kadar, otobüsten aileye kadar, bütün bu alanlara bakın. Biz yereli en fazla kullanan kesimiz. Elektriği suyu, hayatı, çevreyi…Kadınlar hayatın içinde yaygın alandaki siyasette çok başarılılar. Fakat dar anlamda meclisteki temsil oranında başarı yok. Bu başarısızlığın sebebi tabii ki erkek egemen sistem.

Genel olarak kadınlar siyaseti istemiyor gibi bir tablonun aktarılmış olmasını da çok doğru bulmuyoruz. Çünkü kadınların bu konudaki istekleri veya iştahlarının olmamış olması, önlerindeki engellerden kaynaklanıyor. Bu engellerden biri maddî durum. Gayri menkulün %82’si erkeklerin üzerinde, yani kadınlar bugün bir siyasi partiye üye ya da aday olmak için erkeklerle eşit parayı veremezler. Bazı siyasi partilerde bu konuyla ilgili özel önlemler alınmaya çalışıldı ama yeterli değil.

Doğunun Dinamizmi

Aslında Batılı kadınların yaptıkları çalışmalardan çok yararlanıyorum. Ama kendimi daha çok ortada hissediyorum. Keşke köprüler kurulabilse. Şu anda her şeyi hallettiğini, her yeri geçtiğini sanan Batılı kadınların, aslında hayattan koptuklarını, uzaklaştıklarını görüyoruz. Bu köprülerle Doğu’da hâlâ pişen taze fasulyenin, yıkanan bulaşığın gerçek hayatın sorgulandığı dinamizmin Batı’ya geçmesi gerekiyor. Çünkü orada şöyle bir şey var: Her şey çözüldü, her şey halloldu. Ama yaşam devam ediyor. Ben Batı’daki hareketin de böyle giderse tehlikeli olabileceğini görüyorum. Çünkü çok fazla kazanımları var. Bir sonraki nesil için nasıl olsa her şey hazır diyerek geri adım atabileceklerini görüyorum. Ama burada sürekli kendini sorgulayan, sürekli kendini geliştiren bir hareket var. Doğu geçekten çok canlı. Sadece Türkiye değil, Hindistan da, Afrika da böyle çok dinamik ve canlı.

Biz Aslında Anaerkiliz

Batılı kadınla Doğulu kadın arasındaki farkı bir örnek olarak anlatayım: Bir çadırda kamp yapıyorum, Alman kadının bir çocuğu var. Çadırın tellerine takıldı ve düştü. Koşturarak gittim ve çocuğu kaldırdım. Annesi  dedi ki, “Benim çocuğum düştükten sonra kalkmasını öğrenecekken ona engel oldunuz.” Şimdi biz çocuklarımız düştüğü zaman onun dizlerini ovup  ona “Ağlama, üzülme.” deriz. Böyle bir anaç tarafımız var. Kaybedilmemesi gereken, bu tarafını savunuyorum.

Bizde erkek egemen bir sistem yoktur anaerkil bir sistem vardır, hatta belki biliyorsunuzdur tanrıçalar turu Türkiye’den başlatılmak isteniyor. Çünkü bütün tanrıçalar Türkiye’de doğmuştur ve Türkiye’den dünyaya yayılmıştır.

Çok fedakâr bir kadın var. Erkekler kadının fedakârlığını bir süre sonra, ki bu genellikle yaşlandıktan sonra oluyor, fark ediyor. Şimdi özellikle gençler sorguluyorlar. “Annem evlilik sırasında çok fedakârlık gösterdi, çok acı çekti ben evlenmek istemiyorum. Ama dedem de babaannemin her dediğini yaptı, ben yaşlılıkta yalnız olmak istemiyorum.” diyorlar. Erkekler kadınları bu çelişkiden ve bu bunalımdan bir an önce kurtarsınlar, bir an önce bunu fark etsinler. Hayat hakikaten birlikte güzeldir. Birinin bencilliği birinin fedakarlığıyla mümkün değil yürümez. Kadınların fedakârlığını anlasınlar. Ama bunu ömrün son günlerinde fark etmesinler. Sonra çok vicdan azabı çekerler.

Bilgi Eşitliğine İhtiyacımız Var

Şu anda Uçan Süpürge’nin gündeminde şu var: Bilgi eşitliğine ihtiyacımız olduğunu düşünüyoruz. Türkiye’de İstanbul, Ankara veya başka şehirlerdeki kadınlar veya birkaç kadın bir şeyleri bilse de bu yetmiyor. Diğerlerinin bilmemesi başka türlü uçurumlara yol açıyor. Hiyerarşik bir soruna yol açıyor.

“Katiyen Feminist Değilim”

İş hayatıma ilk başladığım zaman hakikaten çok zorlu bir süreçten geçtim. Çok küçük bir banka kredisiyle işe başladım. 100 metre karelik bir atölyem vardı.

Tekstil alanında bir yere gelebilmek için gerçekten çok emek harcamak, çok yaratıcı olmak lâzım. Bunun yanında bir de finans durumunu götürmeniz gerekiyorsa bu ikisini bir arada yapmak gerçekten çok zor. Ama çok isteyerek yaptığım ve kendime güvendiğim için hiçbir zaman yılmadım. Kadın olduğum için zorluk çekmedim.

Ben kişiliğimi bir şekilde koleksiyonlarıma yansıtıyorum. Kadının güçlü olmasını ve diğer insanlarla eşit konumda tutulmasını içimde yoğun bir şekilde hisseden ve bunu yaşayan bir insanım. Yani benim hayat felsefemde bu var. İşimi kurarken eşimden hiçbir destek almadım.

Paris’te Hodri Meydan

Paris kültür haftasına müracaat ettiğimde oraya katılan ilk Türk tasarımcı olduğumu bilmiyordum. Sadece yaptığım işte hangi noktaya geldiğimi görebilmek için Paris’e gitmek istedim. Couture sadece Paris’te düzenlenen bir organizasyondur. Yani hazır giyim haftaları gibi her yerde yapılan organizasyonlardan değil.

Orada Türk olduğumuz için bizden bir çok şey istediler. Önce koleksiyonlarla ilgili bilgi istediler. Bunlar onaylanmadan önce gelip, gerçekten couture işi yapılıp yapılmadığını anlamak için atölyeyi görmek istediler. Buna ikna oldular, ondan sonra biz koleksiyonu hazırlayıp Paris’e gittik. Oraya kendi imkânlarımla gittim, yanımda hiç kimse yoktu. Defilemize büyükelçilikten bile gelen olmadı. Ama Türkiye’yi tanıtıyor olmaktan da çok büyük gurur duydum. Gerçekten de çok başarılı bir defile oldu. Osmanlı’dan esinlenerek hazırlamış olduğum bir koleksiyondu. Bu çok fazla dikkat çekti.

Paris, iş kariyerimdeki çok çok önemli dönüm noktalarından birisidir. Onun hemen arkasından Lizbon, ardından Stockholm’de defileler düzenledik. İlkini ben kendi imkânlarımla yapmıştım, sonraki iki defileyi Dışişleri Bakanlığı’nın oralardaki elçiliklerinden gelen davetler üzerine yaptık.

Katiyen Feminist Değilim

Katiyen feminist değilim ama kadınların daha güçlü olması gerektiğine inanıyorum. Kadın özgürlüğünün anlamı bana göre kadının kendi özgür iradesi ile hareket edebilme özgürlüğüdür. Özgürlük insanın kendi kararını kendisinin verebilmesidir bana göre.

Genel olarak baktığım zaman Türkiye’yi bir çok konuda Batılı olarak görüyorum. Önümüz çok açık. Kendime baktığım zaman zaten Batılı olduğumu görüyorum. Kadın-erkek eşitliğine inanıyorum. Kadının kendi başına çalışıp kendi başına üreten bir insan olması gerektiğine inanıyorum. İki tane kız çocuğum var onlara doğrusunun bu olduğunu anlatıyorum.

Ülkemi çok seviyorum. Türk olmaktan gurur duyuyorum. Türkiye’de yaşamaktan, kadın olmamdan çok keyif alıyorum. Ama tabii ki kendimi Batı’ya yakın görüyorum. Aslında kendi toprağımda, kendi ülkemde Türk olarak nasılsam öyle olmalıyım. Yani, ona yakın buna yakın fikri de bana göre hoş bir şey değil. Biz buyuz. Birilerine yakın olmamız ya da birilerini bizi benimsemesi gerekmiyor. Biz onları benimseyelim. Çünkü biz güçlü bir ülkeyiz. Kendi gücümüzü kendi yerimizi bilmeliyiz. Bugün bir Türk tasarımcı olarak yaptığım her türlü işte kendimden her zaman emindim.

Kendim olmaktan ve ülkemi temsil etmekten çok büyük keyif aldım. Çünkü Türk insanın son derece önemli özellikleri olduğunu düşünüyorum. Türk insanın olduğundan çok daha iyi yerlerde olması gerektiğine inanıyorum. Önemli olan bizim kendi içimizde, birbirimize sahip çıkmamız; kendi gücümüzün farkında olabilmemiz.

Türkiye’nin kendini daha çok tanıtması, daha doğru ifade edebilmesi gerekiyor. Avrupalıların Türkiye’yi yeterince tanımadıklarını düşünüyorum.

Ben Müslümanım. Annem Ermeni babam Türk. Böyle bir ailede yetişmiş bir çocuğum. Ben tabii ki babamın dinindenim. Annem bu konuda bize baskı yapmadı. Allah’a çok büyük inancım vardır. Bir insan, Tanrı inancı olmadan yaşayamazmış; ben öyle düşünüyorum.

Çift Dikiş Keder

Türkiye’de ki akımların kopya olduğunu düşünüyorum yani çok Batı kopyacılığı. Batı’da bir sorun, toplumsal bir sorun üstünde gelişmiş felsefi hareket, bizde kendi toplumsal problemlerimize hiç uyarlanmadan kopya olarak alınıyor.

Batıda ki feminist hareket kadın iş gücünün fazlalığı, kadının daha az para kazanması üzerine bir hareketti. Türkiye’de böyle bir sorun yok ki, ne Osmanlı döneminde ne de daha sonra ki yani Cumhuriyet döneminde daima kadının ekonomik güvencesi erkek tarafından sağlanır. Batı da sadakat ve ekonomiye iki alan olarak bakıldığında, adam karısını aldatırsa parasını da vermez ve gider. Türkiye’de öyle bir şey yok, Türkiye’de adam karısını aldatırsa ya da üzerine herhangi bir nikahla yani adını koyamıyorum, bir ortak eş daha getirirse de bakar. Yani adam geleneksel olarak ona bakmakla yükümlüdür.

Batıda bu olmadığı için kadın kocasını kaybettiği zaman ekonomik hayatını da kaybediyor. Türkiye’de öyle bir şey yok. Türkiye’de para kadının kontrolü altındadır. Osmanlı döneminde de, şimdi de. Ama hangi Türkiye’de bu böyledir, belki ona bakmak lazım. Ben Türkiye’de küçük şehir kökenli grupta problemin Batı’daki kadın problemine eşit olduğunu düşünüyorum. Çok yakın olduğunu çünkü zaten Batı modeli bir hayat var. Ama kırsal alanda ya da geleneksel toplumda, Batı’yla hiçbir alakası yok kadın sorununun. Bambaşka bir sorun. Evet, şiddet var, Batı’da da şiddet var. Batı’da şiddet olunca adam onun ekonomik hayatını dahi güvence altına almıyor. Dövüyor gidiyor.

Anahtar Bize Özgü Olmalı

Türkiye’de öyle değil ki, dövdü mü hastaneye de götürür. Dolayısıyla bir soruna çare aradığınız zaman toplumsal sorunun kendi geleneksel, kültürel, dini, tarihi ve siyasi özelliklerini bir arada anlamak lazım. Bu nedenle ben kopyacı eğilimlere hiç ilgi duymadım. Bu sadece feminizmde olmadı. Ben bir liberal olarak Türkiye’yle Batı arasında ki sorunları çok farklı yorumluyorum. Toplumun adil, daha hakkaniyetli bir yere ulaşmasının Batı’daki cevapları, Batı’nın geldiği sosyal refah… Olabilir ama oraya gidecek yolda kullanacağımız anahtarların bence bize özgü olması lazım.

Soldaki Kadının Acıları

Bence 80 sonrası feminist harekete katılan, sol tecrübeden gelmiş olan kadın arkadaşlarımız aslında kendi acılarını feminist hareket içerisinde yoğurdular. Aslında onların tanıdıkları bir geleneksel Türk aile hayatındaki sıkıntılar yoktu.

Onlar kendileri Batı’daki 68’de başlayan hareketlerin Türkiye versiyonu, çok ezildiler. Hiçbir zaman özgür olmadılar, hiçbir zaman kendilerini ifade etmediler. Daima erkek şefler vardı, daima erkek yönetimi altındaydılar. Çok büyük kısmı otoriteye karşı – devlet otoritesi ondan daha güçlü otorite düşünülemez – otoriteye karşı inanılmaz bir mücadele hatta canını kaybetmek pahasına mücadele verirken çok daha küçüğü, örgüt otoritesine daima boyun eğdi bu. Hatta bu sol kendi siyasi ahlakını yaratmadığı için 80’den sonra küçük burjuva siyasi hareketi bu alandan çekilip, gecekondu gençliğine teslim ettiği zaman bence çok ağır şeyler yaşandı.

Küçük burjuva hareketi sol siyasi alandan geri çekilip bu alanı tamamen gecekondu gençliğine teslim ettiği zaman, zaten kendisinin de imar edemediği bir siyasi ahlak kuramama sorunu vardı. Bu alanı onlara teslim ettiği zaman o kadar iş ileriye gitti ki kadınlar tamamen örgüt şeflerinin emriyle tırnak içinde sol adına, ben asla kendimi sol olarak tanımlamıyorum. Tırnak içinde sol adına kendi kız kardeşlerini, kendi yakın kız arkadaşlarını öldürdüler. Yani iş oraya kadar vardı. Dolayısıyla bir dehşet, bir kaosun hareketi olarak doğdu belki feminizm, bütün bunların reaksiyonu. Hiçbir zaman itiraf etmedi, biz aslında kendi acılarımızdan bir hareket, bir eğilim yarattık. Aslında Anadolu’daki kadından çok da farklı değildik, meselesine hiç bakmadılar. Tıpkı Kürt hareketinde bakmadığı gibi. O nedenle ben bu eğilimlere ilgi duymadım.

Hangi Türkiye, Hangi Kadın?

Ben insan haklarının her alanına baktım. Çünkü toplumda bir hakla ilgilenmeye başladığınız zaman, en aşağıdakinin haklarıyla ilgilenirseniz, kalan herkesin haklarını zaten sağlamış olursunuz. Yani tıpkı şehir gibidir, bir şehri sakatlara göre yaparsanız herkes için kolaylaştırılmış, herkes için kolay bir şehir yapmış olursunuz.

İnsan hakları da böyledir, hiçbir zaman toplumun gerisinde, en altında kalan insanların haklarına bakmadık biz ve dolayısıyla sınıfsal olarak baktığımız zaman yani üniversiteyi bitirmiş, çalışan bir kadının bir kırsal alanda ki, Trabzon’lu, Karadenizli bir kadınla aynı sıkıntıyı yaşadığını var sayarak hareket ettik. Halbuki hangi Türkiye, hangi Türkiye’nin hangi kadını.

Hangi Türkiye’nin hangi kadını ortaya çıktıysa o kadın öbür kadını istemedi. Meseleleri etnik ve dini temelde kimliklendirdiğiniz zaman verdiğiniz çözüm de yeni bir gerginliğe yol açıyor. Bu nedenle en alttakinden çözümü kavramaya başlarsak, yukarıdakiler içinde kolaylaştırmış oluruz. Bence çözüm buydu.

Sözde Töre Cinayeti

Şimdi bir kere tabi ben töre cinayeti kelimesine şiddetle karşıyım. Hani sözde Ermeni meselesi varya, onun gibi bu sözde töre cinayeti diye. Bu namus cinayetidir . Aslında bence kadın para eden bir şey çünkü ben bu çalışma sırasında gördüm ki zengin yerlere kaçmış kızlar öldürülmediği gibi, tırnak içinde prenses halindeler. Çünkü bütün aile ondan bir gelir, ömür boyu güvence bekliyor ve alıyor. Dolayısıyla işin arkasında bir kere çok ağır bir kadın yoluyla zenginleşme umudu var. Aile kadın yoluyla zenginleşecekken, milli piyango kaybetmek gibi bir şey yaşıyor. . Bence en önemli sorun bu.

İkinci sorun; kadınlar bir kere kurban oluyorlar, erkekler iki kere kurban. Namus cinayetlerinde erkek maktüllerin, ölen erkeklerin sayısı kadınların iki katı. Biz onu hiç görmüyoruz. Cinayeti erkeklerin işlediğini düşündüğümüz için görmüyoruz. Oysa biraz geriye bakmak lazım. 80’lerde Türkiye Cumhuriyeti çok modernleştiğini, çok Batılılaştığını iddia eden bir Cumhuriyet. Dönüp bakalım, neden rejim kendi kelimesiyle bu kadar ilgilenirken, aşağıda ki halkın birbirini öldürmesi hiç ilgilenmemiştir. Neden vatandaşın birbirine karşı işlediği cinayet rejimin sonu değildir de, rejime karşı işlenmiş cinayetler rejimin büyük sorunudur. Çünkü bu Cumhuriyet Batılılaşamamıştır.

Batılı olmak demek vatanı değil, vatandaşla ilgilenmek demek. Çok temel olarak böyle bir şey var. Namus cinayetleri kavramında hukuk, din ve toplumsal etik, toplumsal ahlak hiç bakmamıştır. Toplumsal ahlak nasıl bakmamıştır, nasıl bu kadar iddialı. Çünkü toplumsal ahlakı, eğer biz Batılıysak, koruyacak olan, hatırlatacak olan, toplumsal vicdan oluşturacak olan medyadır. Medya pek çoğu da kadın yöneticiler dahil olmak üzere yıllardır, 2002’ye kadar AMNESTY (Uluslararası Af Örgütü) başkanının gelişiyle bu meseleye ilgi göstermiş sonra da bunu gerçekten başkalarını da ilgilendirir hatta bir kar, bir repitasyon kazanımı haline dönüştürmüştür.

Feministler Bu İşi Çözemez

Cumhuriyet kurulduğundan 2002’ye kadar tekrar altını çiziyorum, kadınların öldürülmesi medya açısından bir sorun olmamıştır. Ne zaman ki Batı dünyası Türkiye’deki kadına şiddetle ilgilenmeye başlamış o zaman medyanın gündemine girmiştir. Ama burada da kullanılan çözümler feminist bir hareketin himayesine girmiştir. Bu da çözümü geciktirmiştir.

Feministler bu işi çözmez. Benim feminist birisi olduğumu varsayalım, bir feminist olarak benim namus cinayetini yapan insanlar üzerinde nasıl bir etkim olabilir ki. Ben onların dinleyeceği bir kanaat önderi olamam. Kimi dinler? Hukuk, din ve eğitim ama benim kast ettiğim eğitim okul eğitimi değil. Yani artık 21. Yüzyıl’ın dini haline gelmiş olan televizyon birlikte hareket etmek zorundalar. Koordineli, üçü birlikte hareket etmezse yasa, din ve televizyonla birlikte hareket etmezse meseleyi çözemezsiniz.

Namus cinayeti işleyen toplam 16 erkekle görüşmeye gittim.  Ancak 12 tanesi ile görüşebildim. Çünkü diğer 4 erkek bir cinayet işlediğinin farkında bile değildi. Ben görüşmeye gittim, toplam görüşme süresi 5 dakikayı geçmedi. Çünkü onlar katil olduklarının bile farkında değillerdi. O kadar acıklı durum.

Acıklı Bir Paradoks

Neden öldürüyorlar, sadece başları dik olarak mahallede gezmek için öldürüyorlar. Sadece başı dik gezmek için. Fakat işin acıklı tarafı öldürdükten sonrada başı dik gezemiyorlar. Çünkü bu kez de ekonomik olarak yoksul ailelerden geldikleri için ekonomik olarak çöküyorlar, ekonomik olarak çöktükleri için zaten ekonomik olarak çöken birisine mahallede, küçük yerlerde bir değer atfedilmediği için… En çok istedikleri şey için öldürüp, o en çok istedikleri şeyi öldürdükleri için kaybediyorlar. Müthiş bir paradoks. Çok acıklı bir paradoks.

Ben buna çift dikiş keder diyorum, tam çift dikiş hani İngilizce söyleyecek olsak hani duble keder gibi, çok acıklı. Ve hiçbir çıkışı yok. Cezaevine gittiği zaman da yapayalnız, kimse tarafından ziyaret edilmeyen insanlar olarak kalıyorlar. O zaman kendilerini erkek kimliğiyle bir kere daha tanımlayıp, bir küçük grup yaratıyorlar. Benim çok ilgimi çeken şey şu oldu, yeni öldürmüş insanlarda müthiş bir öfke ve gerginlik var. Cinayetin üzerinden çok uzun yıllar geçmiş olanlarda müthiş bir pişmanlık ve acı var. Ben sizin de gördüğünüz gibi öldürdüğü kardeşinin resmini üst cebinde taşıyan ve ondan bahsederken ağlayan, ranzasının üstüne koyan insanlar gördüm.

Ama o yıllarla çok ilgili, insana ilk bakışta hani yeni öldürenin pişman olduğu ve yıllar geçtikçe de eski öldürenin daha öfkeli olduğu görülüyor. Bence Türkiye bu problemi, çözerken, cinayet işledikten sonra, üstünden çok süre geçmiş insanlara eğer öldürmeselerdi sorusuyla pişmanlıklarını halka aktarabilir. Bunu tek yapacak olan televizyon. Tabii ki televizyon deyince, din adamlarının kurtulma ihtimali yok. Din adamları da bu büyük suçun, tıpkı televizyon yöneticileri gibi ortağıdır, gazete yöneticileri gibi. Ben mesela Ertuğrul Özkök’le bu işin çok ortağı buluyorum, namus cinayetlerini. Çünkü Hürriyet 3. sayfanın önderidir Türkiye’de.

Din adamları da tıpkı Ertuğrul Özkök kadar sorumludurlar çünkü ellerinde ki o büyük gücü hiçbir zaman kadınların öldürülmesinde engellemek üzere kullanmamışlardır. Şimdi çok yeni yeni yani hükümetin bu konuda ki duyarlılığı, AB’nin duyarlılığı, AMNESTY’nin duyarlılığı, sivil toplum kuruluşlarının duyarlılığı ile bir şey başladı. Ama bu da çok acıklı benim için, öldürülen kızların durumuna aday kızlar örgütlenmesiyle olmuyor bu iş. Yani öldürülenlerin yada öldürülme adayları isyanıyla bir toplumsal problem haline gelmiyor. Biz yukardan bakarken üzüldüğümüz için ilgileniyoruz. Onun için bir problem var ortada.